ردپای معماری پایدار در خانه‌های قدیمی اصفهان
تاریخ انتشار: ۶ آذر ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۶۴۸۴۳۰۰
ایسنا/اصفهان یک دانشجوی دکتری معماری گفت: اگرچه معماری پایدار از اروپا شروع شد، سپس به موضوع روز در معماری دنیا تبدیل شد، اما می‌توان گفت معماری پایدار از گذشته در ایران وجود داشته و در خشت خشت هر خانه قدیمی در شهر اصفهان ردپای معماری پایدار را می‌توان دید.
پگاه دالوند در گفت‌وگو با ایسنا، به تاریخچه معماری پایدار در جهان اشاره و اظهار کرد: توسعه پایدار با اصول اخلاقی (لئوپوله) و اصول زیست محیطی در ۱۹۴۶ و همچنین جنگل‌بانی و کشاوزی در ۱۹۷۰در دنیا که در مقابل تخریب زمین اعتراض داشتند، شروع شد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
وی با اشاره به تشکیل سازمان‌های مردم‌نهاد در حوزه محیط زیست در نقاط مختلف دنیا، گفت: به‌مرور در همین زمینه، فضاهای اجتماعی شکل گرفت و سازمان‌های مردم‌نهاد در کشورهای مختلف فعالیت‌هایشان را گسترده کرده و کنگره‌ها و همایش‌هایی برگزار شد و به این نتیجه رسیدند که سازمان‌های مردم‌نهاد به‌تنهایی نمی‌توانند کاری از پیش ببرند، مگر اینکه سیاستمداران وارد عرصه عمل شوند.
وی با اشاره به اینکه دو کشور ابرقدرت آمریکا و چین که بیشترین آلودگی‌ها را تولید می‌کنند، به‌سختی زیر بار تصمیمات جهانی می‌روند، گفت: این در حالی است که امروز می‌دانیم هر فعالیت در هر کجای دنیا تأثیر مستقیم بر دیگر نقاط دنیا دارد. در واقع، یک کره زمین داریم که منابع محیط زیستی آن محدود است و به همین دلیل همه کشورها برای حفظ منابع کره زمین و نیز آلوده نکردنشان مسئول هستند.
دالوند با اشاره به اینکه تغییر اقلیم و گرمای زمین موضوع روز دنیاست، تصریح کرد: گرم شدن زمین بر مصرف منابع انرژی تأثیرگذار است و ساختمان‌های ما نیاز به انرژی بیشتری برای سرمایش و گرمایش دارند که خود منجر به افزایش گرمایش زمین می‌شود.
وی اهمیت مبحث انرژی در معماری را یادآور شد و اظهار کرد: در معماری پایدار ترکیب عامل اجتماعی، اقتصاد و محیط زیست در نظر گرفته می‌شود، اما باید ببینیم برای تحقق این مهم چه راهکاری می‌توان در ساختمان‌های شهر انجام داد.
این معمار با بیان اینکه در گذشته توجه زیادی به مباحث انرژی در ساختمان‌سازی می‌شد، توضیح داد: امروز هم باید ببینیم خانه‌های قدیمی چه مباحثی را برای جلوگیری از هدر رفت انرژی و استفاده حداکثری از انرژی‌های طبیعی رعایت می‌کردند و از آن روش‌ها در معماری امروز بهره بگیریم.
وی یکی از اصول مهم در معماری گذشته را بوم آورد بودن مصالح برشمرد و توضیح داد: بوم آورد یعنی با هر آنچه در بوم و منطقه مورد نظر برای ساخت و ساز وجود دارد استفاده کنیم، همان‌طور که ایرانیان در کویر خاک به خشت تبدیل می‌شود و در نقاط کوهستانی از سنگ خانه می‌سازند. این یکی از اصول پایداری است که مصالح ساختمان مربوط به همان منطقه باشد تا به محیط زیست آسیبی نزند. در گذشته برای ساخت خانه‌های معمولی زمین را می‌کندند و از خاک همان‌جا خشت و آجر می‌ساختند و برای ساخت خانه از آن استفاده می‌کردند، نه اینکه خاک از جای دیگری بیاورند، این کار باعث می‌شد هیچ دورریزی در ساخت‌وساز نداشته باشند، درحالی‌که پسماندهای ساختمانی امروز یکی از مشکلات در دنیاست.
دالوند ادامه داد: امروز اگر قرار باشد ساختمانی تخریب شود تیرآهن و در و پنجره را برمی‌دارند و بقیه را خراب می‌کنند، یعنی بخش قابل توجهی از مصالح قابل استفاده مجدد نیست. یکی دیگر از شاخص‌های معماری گذشته ایران که با اصول پایداری همساز بوده را می‌توان زمین گرمایی برشمرد و توضیح داد: زمین گرمایی یعنی استفاده از گرمای نهان زمین. مثل مسجد مدرسه آقابزرگ کاشان و یا فضای روبروی هتل عباسی و بسیاری از خانه‌های قدیمی که از زیرزمین استفاده می‌شد، چون خاک اطراف زیرزمین بزرگ‌ترین عایق است و در تابستان باعث خنک شدن محیط و در زمستان باعث گرم شدن محیط می‌شود.
این معمار به استفاده حداقلی از انرژی‌های مصنوعی و استفاده حداکثری از انرژی‌های طبیعی در معماری گذشته ایران اشاره و تصریح کرد: خانه‌های قدیمی قسمت تابستان نشین و زمستان نشین دارد، تا در تابستان و زمستان که زاویه تابش آفتاب متفاوت است، گرما و سرمای خانه به‌طور طبیعی تأمین شود و نیازی به استفاده از انرژی نباشد. در معماری مدرن هم‌ساختمانی داریم که به‌صورت نمادین ساخته شده و به آن آفتابگردان می‌گویند که با تابش آفتاب می‌گردد، اما این شیوه از قبل در معماری ایران استفاده شده بود و باید گفت امروزه باید با دیدی بهینه به زاویه تابش آفتاب و میزان گشودگی ها، خانه های امروزین را ساخت.
وی از بادگیر به‌عنوان یکی دیگر از ابداعات معماری ایران در زمینه پایداری نام برد و تصریح کرد: معماران گذشته ایران بسیار هوشمند بودند و از انرژی باد به‌طور طبیعی برای خنک کردن ساختمان در شهرهای کویری مثل یزد بهره می‌بردند. بادگیر باد را از زاویه مناسبی پایین می‌آورد و از طریق یک‌سری شیارها، خاک آن را می‌گیرد، در پایین به دلیل جریان هوا باعث خنک شدن هوا می‌شود.
دالوند به دیگر روش‌های استفاده بهینه از انرژی طبیعی در خانه‌های قدیم اشاره و اظهار کرد: در گذشته پنجره‌ها کوچک و شیشه‌ها رنگی بود که نور را شکسته و از تابش زیاد آن جلوگیری می‌کرده است. هر رنگی بخشی از نور را داخل می‌آورد، درحالی‌که وقتی شیشه سفید باشد به تمام طیف نور اجازه ورود می‌دهد. غیرازاینکه شیشه‌های رنگی فرش رنگی پهن می‌کند و زیبایی وصف نشدنی در کف اتاق‌ها می‌سازد، از ورود حشرات به ساختمان جلوگیری می‌کند و جلوی اتلاف انرژی را نیز می‌گیرد.
این دانشجوی دکتری معماری با اشاره به ضخیم بودن دیوارها در معماری گذشته ایران، گفت: ما می‌بینیم که دیواره‌های بیرونی تا ۹۰ سانتی‌متر ضخامت داشته که عایق ساختمان است، درحالی‌که امروز دیوارها را نازک‌تر کرده و از پشم‌شیشه به‌عنوان عایق استفاده می‌کنیم. یعنی هر آنچه در معماری قدیم داشتیم به روش دیگر در حال تکرار است.
وی به دوران پسامدرن اشاره و تصریح کرد: معماری پست‌مدرن با رویکرد بهره‌مندی از تکنولوژی، همگام با در نظر گرفتن دیدگاه‌های فرهنگی هر منطقه باید به ساخت و ساز پایدار پرداخت. در واقع قرار نیست خانه‌های قدیمی را عیناً تکرار کنیم، چون سطح آسایش انسان امروز بالا رفته، اما می‌توانیم از اصول پایداری و فرهنگی خانه‌های قدیمی همزمان با تکنولوژی امروزی و بر اساس فرهنگ و اقلیم و مصالح بومی، اتفاقات خوبی رقم بزنیم.
این معمار به سه شاخصه اجتماع، اقتصاد و محیط زیست در معماری پایدار اشاره و تأکید کرد: در بالای دست آنها سیاست‌گذاری است که از همه مهم‌تر است. به‌عنوان نمونه امروز ارامنه در حال کوچ از جلفا هستند و وقتی بافت خالی از سکنه اصلی شود نمی‌توان انتظار داشت محله پایدار بماند، چون بخشی از پایداری به مردم آن منطقه و فرهنگ اجتماع خاص آنها برمی‌گردد، پس وقتی ساکنان بافت عوض شوند، هرچقدر هم خانه‌ها را نگه داریم، پایداری از دست می‌رود.
دانشجوی دکتری معماری سیاست‌های کلی را برای توسعه معماری پایدار بسیار مهم دانست و توضیح داد: وضعیت معماری شهر اصفهان در حال حاضر بد نیست و معماران دلسوز شهر زیاد داریم، اما وقتی پای اقتصاد وسط می‌آید مشکلاتی به وجود می‌آورد.
وی با تأکید بر اینکه تمام شاخص‌هایی که امروز در معماری پایدار دنیا جست‌وجو می‌کنند در فضاهای ایران وجود داشته، تصریح کرد: ما ماسوله، ابیانه و روستای اورامانات را داریم که بام یک خانه، حیاط یا معبر خانه بعدی است و علاوه بر اینکه بالاترین مشارکت را ایجاد می‌کند، از انرژی‌های ساختمان‌های مجاور استفاده می‌کنند.
دالوند با بیان اینکه در کنار اقتصاد، اجتماع یا محیط زیست امروز برخی معتقدند سیاست هم باید به شاخصه‌های معماری پایدار اضافه شود و گفت: معماری پایدار اگرچه از اروپا شروع شده و در اروپا در حال گسترش است، اما می‌توان گفت ما معماری پایدار را در ایران داریم، ولی خودباوری نداریم.
وی خاطرنشان کرد: امروز باید شاخصه‌های معماری پایدار در خانه‌های قدیمی شهرهامان وجود دارد. ما باید شاخصه‌های پایداری خانه‌های گذشته مان را دیده و با استفاده از چنین ایده‌های پایدار قدیمی و در نظر گرفتن نیازها و تکنولوژی های امروزه شهرمان را بسازیم. نه اینکه ببینم غرب چه می‌کند و چشم بسته پیروی کنیم.
انتهای پیام
منبع: ایسنا
کلیدواژه: استانی اجتماعی معماري شهرسازي اصفهان بافت تاريخي خانه های قدیمی معماری پایدار معماری گذشته گذشته ایران محیط زیست خانه ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.isna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایسنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۶۴۸۴۳۰۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
شرحی بر قدیمی‌ترین فهرست‌نامه‌های کتابخانه آستان قدس رضوی/خدمتی به گذشته، امروز و آینده
وقتی درباره فهرست منابع یک کتابخانه صحبت می‌کنیم، بیشتر ما درک اندکی از موضوع صحبتمان در این باره داریم و تقریباً می‌دانیم فهرست یک کتابخانه، لیست منظمی از کتاب‌ها و سایر مدارک موجود در آن است و همان‌طور که فهرست یک کتاب نشان‌دهنده محتویات داخل آن است، فهرست کتابخانه نیز منابع موجود در آن را معرفی می‌کند. این فهرست منظم در گذشته شبیه سیاهه‌ای بوده که ممکن است ما از وسایل داخل یک مکان بنویسیم، اما در حال حاضر این فهرست شامل اطلاعات متعدد و متنوعی از قبیل نام نویسنده، عنوان، ویرایش، ناشر، تاریخ انتشار، مشخصات ظاهری، موضوع و محل بایگانی مدرک مورد نظر است. اطلاعاتی که سهولت دسترسی مراجعان به یک اثر را نه تنها با نام کتاب که به کمک سایر اطلاعات آن مانند نام نویسنده یا موضوع، ممکن می‌کند. همان‌طور که گفته شد، از گذشته‌های دور، گردانندگان کتابخانه‌ها یا صاحبان آنها فهرست‌هایی از منابع موجود در آنها تهیه می‌کرده‌اند. عملی که در کتابخانه‌های کشورهای اسلامی نیز انجام شده است. از فهرستهای گذشته مانند فهرست کتابخانه مأمون عباسی فقط نامی در متون آمده، اما اینکه این فهرست‌ها به چه شکل تهیه شده و یا شامل چه کتاب‌هایی بوده، مطلبی در اختیار پژوهشگران نیست.
کتابخانه مبارکه حضرت امام ابوالحسن علی بن موسی‌الرضا(ع)
ازجمله سیاهه‌هایی که باقی مانده، فهرست کتاب‌های کتابخانه آستان قدس رضوی است. کتابخانه آستان قدس رضوی یکی از قدیمی‌ترین کتابخانه‌های جهان اسلام است که آثار آن از گذشته مورد توجه دانشمندان و پژوهشگران بوده است. بر کسی پوشیده نیست که این کتابخانه به دلیل همجواری با حرم مطهر امام رضا(ع) و موقوفات بسیار آن شکل گرفته و رشد کرده و به عظمت امروزش رسیده است. حضور همین کتب وقفی موجب شکل‌گیری فهرستهای متعدد از منابع این کتابخانه شده است. اهمیت این فهرست‌ها از این نظر است که می‌توان گفت آن‌هاتنها فهرستهای به‌جامانده از کتابخانه‌ها در ایران قدیم هستند. از کتابخانه‌های دوره صفویه فهرست‌هایی با این مشخصات فعلاً موجود نیست و از دوره قاجار نیز فقط چند فهرست داریم که قابل مقایسه با فهرستهای کتابخانه آستان قدس هستند. الهه محبوب در مقاله «فهرستهای کتابخانه آستان قدس رضوی از صفویه تا قاجار» فهرستهای موجود از کتابخانه آستان قدس را به چند دسته تقسیم کرده و به ذکر موارد مهم این فهرست‌ها در سه دوره زمانی صفویه، افشاریه و قاجار پرداخته است.
قدیمی‌ترین سیاهه کتاب‌های کتابخانه رضوی
براساس این گزارش، قدیمی‌ترین فهرست این مجموعه متعلق به سال‌های 1007 تا 1010 هجری قمری است. در این فهرست که با عنوان «تفسیر تحویل صاحب جمعان بیوتات روضه منوره...» آغاز شده، موجودی کتابخانه به تفکیک آمده است. نویسنده فهرست گویی بیشتر به خصوصیات ظاهری کتاب‌ها توجه کرده و آنها را به صورت قرآن‌های جلددار، بدون جلد، کتب جلددار، کتب بدون جلد، تفاسیر، سی‌پاره‌ها و مصاحف و سایر کتب دسته‌بندی کرده است. این فهرست همچنین صورتی از اموال کتابخانه شامل رحل‌های موجود در حرم مطهر و کتابخانه و سی‌پاره‌دان‌ها را در خود دارد. در هر مورد، قطع، تعداد سطور، خصوصیات خطی، نوع ،و نوع تذهیب و همچنین نام واقف آمده است. گاهی شروط وقف کتاب نیز در فهرست ذکر شده است. کتابدار غیر از این اطلاعات به شرح امانت نیز پرداخته است. این نشان می‌دهد کتابدار با توجه به این فهرست، کتاب را به امانت و یا از مکان مربوط تحویل می‌گرفته: «قرآن وقفی مسماه زهراباجی مشروط بر آنکه در شرفیه مخصوص سلطان حیدرمیرزا در حرم تلاوت نمایند».
فهرستی از علوم کثیره موجود و مخزون
فهرست متعلق به دوره افشاریه سندی است در 28صفحه که کاتب آن به ذکر تعداد کتب و خصوصیات آنها پرداخته است. در این فهرست نام کتب قرآن، فهرست خطوط ائمه(ع) و کتب وقفی و امانی و همچنین فهرست کتب وقفی شاه‌عباس با عنوان «بندگان سکندر نشان» آمده است. دیگر فهرست مشهور کتابخانه آستان قدس رضوی فهرستهای موجود در دوره قاجار است. برخی از این‌ها به دستور متولیان و به صورت کتابچه مستقل و یا همراه با سایر موجودی کل حرم (مثل فهرست دفتر عضدالملکی) تهیه شده و یا در کتب افرادی که از کتابخانه بازدید کرده‌اند به‌طور خلاصه (سفرنامه خانیکوف) و یا مفصل (مطلع‌الشمس) آمده‌اند. «مطلع‌الشمس» یکی از کتاب‌های نوشته شده توسط «محمدحسن اعتمادالسلطنه» ملقب به «صنیع‌الدوله» است. این کتاب در سه جلد نگاشته شده و موضوع آن، گزارش یکی از سفرهای ناصرالدین‌شاه قاجار به شهر مشهد است. اما جلد دوم این کتاب در این گزارش مورد توجه ماست که به مشهد و آستان مقدس علی بن موسی‌الرضا(ع) اختصاص دارد و در آن به مشهد، آثار و ابنیه حرم مطهر و کتیبه‌های آن و شرح حال بزرگان شهر می‌پردازد و در پایان، فهرست جامعی از کتاب‌های موجود در کتابخانه‌های آستان قدس رضوی در آن گردآوری شده است. این فهرست در زمان تولیت میرزا سعیدخان مؤتمن الملک به سال 1296ه.ق تنظیم شده است. اعتماد السلطنه در مقدمه فهرست، چگونگی یافتن فهرست را شرح داده: «درحین تألیف جلد ثانی کتاب مطلع‌الشمس، فهرست جمیع نسخه‌ای که فعلاً در کتابخانه مبارکه حضرت امام ابوالحسن علی بن موسی‌الرضا علیه الصلوةوالسلام از علوم کثیره موجود و مخزون است بدست آمده، اگر چه صورت آن فهرست چندان مصحح نبود ولی به قدر می‌شود منقح ساخته ثبت و الحاق آن پرداخته شد». البته نویسنده در این فهرست تنها نام و موضوع کتاب‌ها را آورده و ظاهراً آن را از روی فهرستهای کتابخانه یادداشت‌برداری کرده است.
خدمتی به گذشته، امروز و آینده
فهرستهای فوق نشان می‌دهد کتابخانه آستان قدس رضوی از همان آغاز شکل‌گیری دارای نظمی خاص در ساماندهی بوده و افرادی آشنا به امور نسخه‌شناسی بوده‌اند که این فهرست‌ها را تهیه می‌کرده‌اند. جز این، فهرست کتب می‌توانند ما را به جهان اندیشه‌ای مردمان در گذشته برسانند. درواقع فهرست‌نویسان تنها به مردمان دوره خود خدمت نمی‌کنند و به نوعی به آیندگان نیز سود می‌رسانند. اینکه در آن روزگاران چه کتبی نوشته می‌شده و مورد توجه علما و اندیشمندان بوده و مردمان نیز بیشتر چه کتبی را اهدا و وقف می‌کرده‌اند. دیگر نکته مهم در این فهرست‌ها شرح ویژگی جلدها و تذهیب و خط کتب است که می‌تواند در خصوص هنر مجلدسازی و تذهیب اطلاعاتی را در اختیارمان بگذارد. نام و جایگاه واقفان نیز چهره اجتماعی مردمان آن روزگار را ترسیم می‌کند.
آزاده خلیلی
خودکشی از رزیدنتها به پزشکان رسیده؛ چرا دکتر سمیرا آلسعیدی خودکشی کرد؟/ «خودکشی پزشکان بهمثابه یک انتحار اجتماعی است»